Черлик ыттар айтырыы

 Черлик ыттар айтырыы хоорай, суур чагыргаларының бажының аары апарган деп болур. Мооң мурнунда эрткен үелерде, совет-даа үелерде бо айтырыгны чаңгыс арга-биле шиитпирлеп, ындыг ыттарны узуткап турган.  Ам черлик ыттар узуткаарын федералдыг хоойлу хоруп каан. Ындыг болганда, черлик ыттар азыраар чер туткаш, оларны өлгүжеге чедир аңаа азыраар апаар. Боже хөй акша-төгерик чарыгдалы үнер.            

Маңаа ойзуп-кыйзып турбайн, ындыг хоойлунуң ажыы бар бе? – деп, айтырыгны салыр херек. Черлик ыттарны кижиге дөмейлештир, чүге бурганчыда бергенил? Ыт дээрге бөрүден укталган дириг амытан. Кижи хөй дириг амытаннарны азырап-өстүрүп, оларны өлүргеш, эъдин-кежин амыдыралга ажыглап чоруур. Черлик дириг амытаннарны база адып-боолап, өлүрүп, ажыглап турар.           

Аътты кижиниң ажыктыг өңнүү деп турар, ол хирезинде ону өлүрүп, эъди-кежин ажыглап турар. Ытты база кижиниң өңнүү дээр, өңнүү аътты өлүрүп болур болганда, черликсээн, ээзи чок ыттарны чүге узуткап болбазыл? Олар кижилерже безин халдап, кижилерни өлүр тудуп турганын билир-ле болгай бис. Ээзи чок, черликсээн ыттарны азырааш, оон кандыг ажык үндүрүп алырыл? Ол анаа куруг черге акша чарыгдалы-дыр. Бир эвес ыттар узуткаарын хоруур болза, шупту дириг амытаннар өлүрерин база хоруур херек.           

Ажыы чок, хоозун хоойлулар эңдерик. Чырык хүндүс машина фаразы чырыдар дүрүмнү база маңаа хамаарыштырып болур. Оон машина озал-ондаа эвээжей бербээн. Озал-ондактарның чылдагаанын даштыыртан эвес, кижиниң бодундан, ооң медерелинден дилээр херек.           

Ам Майдыр Бурганның өөредиинде дириг амытаннар дугайында чүү дээнин көрээлиңер. «Дириг амытаннарга кандыг хамаарылгалыг болурул? – деп, айтырып болурлар. – Азы оларга каржы болуп турар, азы уян, чымчаа-биле олардан паразиттер, маңгыстар кылып турар; азы механиктиг хайнакташтырылга кылыр аппараттар кылып турар.

<…> Бир эвес кижи хөгжүлдениң кады ажылдакчызы болур ужурлуг болза, дириг амытаннар база ол хоойлуга дүгжүп, чагыртыр ужурлуг. (Чүге кижи хөгжүлдениң кады ажылдакчызы болур ужурлугул дээрге хөгжүлдени Октаргай, Бурганнар тургузуп турар. Кижи аңаа катчып, деткип, ону сайзырадыыр кады ажылдакчы болур ужурлуг. Ш. Ондар). Хөгжүлдеге таарышпас аймактар чиде бээр. Хөгжүлдеге чаңчыга бергеннер  арга-шинээн боттарының ажылы-биле деткип, бадыткаар ужурлуг.

Дириг амытаннарның ёзулуг ажыктыын өөренип көөр херек. Чиде берген плезиозаврлар келир үеге херек деп хей-ле бодап турарлар. Кырган-авайның платьези музейге сагыш-сеткил доюлдурар, ынчалза-даа амыдыралга ажыглаттынмас.

Делегейлерниң аас-кежии бегемоттар болгаш носорогтар чокка болу берип болур... Бир эвес билдингир хевирниң кижилери бегемоттарга дөмей болу бээр болза, хөгжүлде база ындыг болур.

Дириг амытаннар ажылдаар ужурлуг, чурттаар эргени чаалап алыр ужурлуг; маңаа каржы чорук болгаш уян, чымчак болуру ажыглаттынмас. Чуртталга дээш хөделип, ажылдап чоруур бүгүдеге ынакшывайн барып болбас» - дээн-дир.           

Кол чүве – чүвениң дөзүнче, ужур-утказынче көөр херек. Черлик ыттарны ажыы чокка азырааш, оларны маңгыстар (паразиттер) кылып турар-дыр бис.

Үндезин хоойлуда айтып каан, бодумнуң амы-хууда бодалым илереттим.

Силерниң бодалыңар кандыг ирги номчукчу? Адаанга бижип болур силер.